نسبت رابطه استناد و قاعده احسان در اسقاط مسؤولیت پزشک با نگاهی به قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲

قاعده احسان و آثاری که بر موضوع و مجرای این قاعده ممکن است از لحاظ تکلیفی و وضعی تحمیل گردد، از اهمیت فراوانی برخوردار است تا جایی که بر اساس دیدگاه مشهور میان فقها و حقوقدانان، قاعده احسان مستقلاً یکی از عوامل سقوط ضمان شمرده می شود. بر اساس این دیدگاه، برای به جریان افتادن قاعده احسان و سقوط ضمان، لزوماً بایستی احسان قصدی و فعلی موجود باشد. بر مبنای این نظر و در مورد پزشک نیز اگر او را از مصادیق محسن فرض کنیم، هرچند که در این مورد اختلاف وجود دارد، وی فاقد مسؤولیت خواهد بود. در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 برخلاف قانون پیشین، صریحاً به این قاعده اشاره شده است و این در حالی است که در مواد دیگر و بنا بر نظرات فقهی، مبنای مسؤولیت، احراز رابطه استناد است، فلذا این شبهه ایجاد می شود که بالاخره، قاعده احسان مسقط مسؤولیت پزشک است یا موجب عدم احراز رابطه استناد؟ این مقاله در پاسخ به این سؤال، با تفکیک مسؤولیت پزشک به دو حالت وضعی و تکلیفی، قلمرو جریان قاعده احسان را در این دو حوزه مشخص و قصد خیرخواهانه پزشک را تنها رافع مسؤولیت تکلیفی او دانسته و وجود احسان در فعل را باعث سقوط ضمان وی می داند، ضمن این که با نقد نظر موجود مبنی بر استقلال قاعده احسان در سقوط ضمان، تأثیرگذاری قاعده احسان را مستلزم عدم وجود رابطه استناد دانسته و در واقع به احراز استناد در توجه مسؤولیت به محسن، موضوعیت می دهد و احسان را در ارتباط با استناد و در طریقیت احراز آن مؤثر می داند.